پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ آشنایی اجمالی با روند شکل‌‌گیری و پایه‌‌گذاری این مکتب نوظهور ما را با خطری که از سوی این فرقه، تمامی فرقه‌های اسلامی را تهدید می‌کند، آشناتر می‌سازد. وهابیت دیدگاه جدیدی در مذهب سنّی حنبلی است که بنیان‌گذار آن محمّد بن عبدالوهاّب (متوفای 1205 قمری) می‌باشد، اما با توجه به تفکرات انحرافی وی، ریشه‌ها و زمینه‌های فکری او را می‌توان نشأت گرفته از افرادی همچون: معاویه بن ابی سفیان،[1] مروان بن حکم،[2] حجّاج بن یوسف ثقفی،[3] ابومحمد حسن بن علی بن خلف بربهاری[4] و سرانجام از ابن تیمیه (متوفای 728 قمری) دانست که هر یک از این تفکرات، در زمان خود محکوم به شکست بودند؛ تا اینکه بار دیگر و در قرن دوازدهم هجری، همان افکار و اندیشه‌های از رونق افتاده، توسط محمّد بن عبدالوهّاب، جان و رمقی تازه یافت و با تفصیلی که به آن اشاره می‌‌‌گردد تا امروز بلای جان، مال، عرض، ناموس و حیثیت جامعه اسلام و بشریت گردیده است.
پس از در گذشت ابن تیمیه و هجوم تمام فقهای مذاهب اربعه بر ضد او، دعوت به پیروی از اهل حدیث، آن هم به شیوه این گروه محدود، چندان رونقی نداشت و برخی از شاگردان او، مانند ابن قیّم جوزیه (متوفای 751 قمری) و ابن کثیر (متوفای 774 قمری) نتوانستند شیوه او را گسترش داده و پیروانی فراهم آورند، زیرا او در نقطه‌ای این تفکر را مطرح ساخت که مرکز علم و دانش و قله فقاهت اهل سنت، مانند شام و مصر به شمار می‌رفت. این شیوه در سال‌های بعد، به وسیله محمد بن عبد الوهّاب در سرزمین نجد که فاقد فرهنگ اسلامی و علمای برجسته بود، احیا گردید و گسترش یافت. سپس بر اثر پشتیبانی آل سعود در سرزمین نجد به صورت مذهب رسمی در آمد و با تسخیر حرمین شریفین در پرتو حمایت استعمار پیر انگلیس، این مذهب بر آن مناطق تحمیل گشت و تمام مراکز علمی، دانشگاه‌ها، مساجد، منابر وعظ و خطابه رسمی در اختیار آنان قرار گرفت.
ناگفته نماند در صورتی که محمّد بن عبد الوهّاب نیز به تنهایی و صرفا به عنوان عالم و اندیشمندی دینی به بیان و ترویج افکار و اندیشه‌های خود می‌پرداخت، او نیز همچون اسلاف و پیشینیان خود که به آن‌ها اشاره شد پس از برخوردها و موضع‌گیری‌هایی که از سوی پدر، برادر و دیگر عالمان و اندیشمندان دینی با وی صورت گرفت افکار وی نیز پس از چند صباحی به همراه وی دفن گردیده و به فراموشی سپرده می‌شد، چرا که گرچه این بار نیز افکار و آرای وی مخالفت شدید و عکس‌العمل تند علمای فرقه‌های مختلف اهل سنت را به همراه داشت که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌گردد، اما دو عامل باعث گردید تا این فتنه همچنان گریبان‌گیر عالم اسلام و بشریت باشد:
1. نزاع شدید در میان قبایل منطقه «نجد» بر سر حکمرانی و سوء استفاده محمد بن عبدالوهّاب از این موقعیت مناسب و هم‌پیمانی با محمد بن سعود -جد اعلای ملک فهد- در جهت صدور فتاوایی در جهت فراهم نمودن زمینه کشورگشایی و حاکمیت وی بر منطقه حجاز.
2. پشتیبانی و نقش فعّال قدرت‌های استعماری، به ویژه مستشاران نظامی انگلیس در گسترش فرهنگ وهابیت برای جلوگیری از ترویج اسلام اصیل و ناب محمّدی.

پی‌نوشت:
[1]. الاخبار الموفقیات، الزبیر بن بکار، منشورات الشریف الرضی، قم، ص 576.
[2]. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، دار الکتب العلمیة، بیروت، ج 4، ص 515.
[3]. شرح نهج‌ البلاغة، ابن ابی الحدید، دار الکتب العلمیة، بیروت، ج 15، ص 242.
[4]. نشوار المحاضره، المحسن بن علي التنوخي أبو علي، دار صادر، بیروت، ج 2، ص 134.