پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بعد از ابن تیمیه، مکتب سلفیه در میان اهل‌سنت پیروی نداشت و در حدود چهار قرن مسکوت بود و فقط در فرقه زیدیه مدافعانی مثل ابن الوزیر داشت، تا اینکه در قرن دوازدهم به وسیله محمد بن عبدالوهاب (1206 ق) در عربستان احیاء گردید، احیایی با گرایش سلفی تکفیری و این تفکر بازگشت به سلف به میزان قابل توجهی در تمام کشورهای اسلامی، آن هم به صورت محلی و منطقه‌ای به صورت بُعد سیاسی و اجتماعی و مذهبی گسترش یافت. اما در کشور عربستان بیشتر بر بُعد مذهبی خاصی تأکید می‌شود، اما در امور سیاسی هم دخالت فراوانی می‌کنند و این متأثر از تفکر شخصی بنام سیّد قطب و محمد قطب بر جریان سلفیه است که موجب ظهور جنبشی سیاسی و انقلابی از دل سلفیه گردیده که برخی آن را وهابیت انقلابی، و برخی دیگر آن را وهابیت سیاسی و گروهی دیگر آن را سلفیه جهادی یا سلفیه انقلابی نام نهاده‌اند، اما آنچه مشهود است «سلفیه جهادی» بهترین نامی است که می‌توان بر این فرقه ضاله گذاشت، چرا که بیشتر افرادی که وارد این مذهب و فرقه افسار گسیخته می‌شوند افرادی هستند با اطلاعات و معلومات ضعیف دینی و عمدتاً هم از نظر مالی بسیار ضعیف و محکوم به فنا و نیستی هستند.
از همین جا است که برخی از محققان و علما و دانشمندان نام نهادن وهابیت به سلفیه را نمی‌پسندند و معتقد هستند که افکار وهابیت، ارتباطی با آراء و افکار سلف ندارد و هیچ یک از سلف، اعتقادات وهابیت را قبول ندارند، ظاهراً هم حرف درست و صحیح می‌باشد اما امروزه با تبلیغات فراوان آل سعود و وهابیت، اطلاق سلفیه بر آنان پذیرفته شده و تمام مباحث سلفیه، بیشتر حول آراء و افکار سلفیانی می‌چرخد که تفکرات ابن تیمیه و شاگرد او ابن قیم جوزی را پذیرفته‌اند، لذا ما وهابیت را به عنوان یکی از مهم‌ترین جریانات سلفی عصر حاضر می‌شناسیم.
در کتاب تاریخ المذاهب الاسلامیه، نویسنده آن می‌گوید:‌ «منظور از سلفیه همان کسانی‌اند که خود را به سلف منسوب کرده‌اند، گر چه در برخی از اندیشه‌های آنان که به مذهب سلف نسبت داده‌اند، مناقشه خواهیم کرد. آنان در قرن چهارم ظهور کردند و از حنبلیان بوده و گمان می‌کردند که تمام افکارشان به امام احمد بن حنبل منتهی می‌شود که اعتقادهای سلف را زنده کرد و در راه آن تلاش‌های فراوانی کرد و بعد در قرن هفتم هجری ظهور تازه یافت و ابن تیمیه آن را دوباره زنده کرد و در فراخوانی آن سعی بلیغ و تلاش زیادی کرد و مسائل جدیدی به آن افزود که بزرگان عصر خویش را به اندیشه واداشت و سپس در قرن دوازدهم هجری در شبه جزیره عربستان توسط محمد بن عبدالوهاب این اندیشه‌ها احیا شد که وهابیان همچنان تا امروز منادی این افکار و اندیشه‌اند و مردم را به این مذهب سلف فرا می‌خوانند».[1]
آغاز دعوت وهابیان در دیار نجد عربستان به سال (1157 ق) برمی‌گردد، زمانی که محمد بن عبدالوهاب حرکت تبلیغی خود را در مبارزه با آنچه آن را شرک می‌نامید آغاز کرد.[2] او برای توسعه دعوت خود به دیار در‌عیّة رفت و با دادن دست اتحاد با محمد بن سعود(1179 ق) حاکم این شهر، راه را برای پیروزی‌های بعدی دعوت وهابی‌ هموار کرد، این حرکت شوم ابتدا منطقه‌ی نجد را تحت پوشش قرار داد و بعد در پی نبرد و خونریزی‌های فراوان، بر سواحل خلیج فارس و تمامی منطقه حجاز حکومت کردند. در سال( 1235 ق) با قلع و قمع دولت وهابی به دست ابراهیم پاشای عثمانی، و قتل عبدالله بن سعود در اسلامبول ترکیه، خاندان آل سعود از قدرت ساقط شدند و نزدیک به هشتاد سال در عزلت و گوشه نشینی به سر بردند.[3] مرحله بعدی دعوت وهابیان با فعالیت عبدالعزیز بن عبدالرحمن در سال (1319 ق) با همکاری استعمار انگلستان آغاز شد، زمانی که وی از کویت به نجد آمد و پس از تسلط بر نجد و توسعه قدرت خود، کشور عربستان سعودی را ایجاد کرد و تا به الآن فرزندان او بر این کشور حکومت می‌کنند.[4]
وهابیان در یک‌صد سال اخیر خود را سلفی نامیده و در سراسر جهان اسلام با همین عنوان از افکار و عقاید خود تبلیغ می‌کنند که یکی از بهترین این آثار کتاب «العقائد السلفیه بادلتها النقلیه و العقلیه» که مؤلف آن آل بوطامی از بزرگان وهابیت در عصر حاضر است، در این کتاب تمام عقاید وهابیت با عنوان عقاید سلفیه و به تبع آن عقاید سلف صالح قرون نخستین مطرح و به مسلمانان سنّی القاء می‌شود و از طرف دیگر جهان اسلام هم در این چند دهه‌ی اخیر سلفی بودن وهابیت را پذیرفته و برخی از علمای اهل‌سنت گرایشاتی هم به این تفکر پیدا کرده‌اند.[5] البته تعداد قابل توجهی از اهل‌سنت به نقد آراء و افکار وهابیت پرداخته و به خوبی تبیین کرده‌اند که افکار وهابیت اجتهادات ابن تیمیه است و هیچ یک از سلف به این اجتهادات، اعتقادی نداشته و آنها را از مصادیق مشرک نمی‌دانسته‌اند.[6]

پی‌نوشت:

[1]. تاریخ المذاهب الاسلامیه، ابو زهره، فصل سلفیان، دارالفکرالعربی، قاهره ،(1996 م)، ص 57.
[2]. فرق تسنن، مهدی فرمانیان، مقاله وهابیت، نشر ادیان، قم، 1386 ش، ص 67.
[3]. تاریخ و نقد وهابیت، دکتر فائزی‌پور، مطبوعات دینی،تهران، 1387 ش، ص 109.
[4]. کشف الارتیاب، سید محسن امین، امیرکبیر، 1367 ش، تهران، ترجمه سید ابراهیم سید علوی، ص 94.
[5]. درسنامه فرق و مذاهب کلامی اهل‌سنت، دکتر فرمانیان، آثار نفیس، قم،1391 ش، ص 290 ـ 291.
[6]. شفاء الشقام، سبکی، دار الکتب العربیه، بیروت، 1418 ق، ص 88 ـ 93.