اهل سنت از لحاظ فقهی غالبا به چهار دسته تقسیم می شوند این فرق عبارتند از حنفی ,مالکی , شافعی و حنبلی اما از جهت اعتقادی به معتزلی ,اشعری,اهل حدیث وماتریدیه تقسیم میشوند.اوج عقل گرای در اهل سنت را ما در میان معتزلیان میبینیم سپس ماتریدیان و بعد از آن اشعریان و اوج نقل گرای را هم دراهل حدیث می توانیم مشاهده کنیم.

اما وهابیت همانطور که شیعیان را از دین خارج می داند با دیگر فرق اهل سنت هم همین رویکرد را داشته و آنها را نیز تکفیر کرده و از دایره دین خارج می کنند یکی از این فرق اسلامی ماتریدیه است که ما در اینجا به تقابل وهابیت و ماتریدیه خواهیم پرداخت.(1)

ابو منصور محمد بن محمد بن محمود ماتریدی سمرقندی (متوفای333)در قریه ماترید از روستاهای سمرقند به دنیا آمد.او در همان قریه پرورش یافت و به تحصیل وتدریس و تدوین پرداخت و سرانجام به امامت اهل سنت وجماعت حنفی در حوزه کلامی رسید. (2)

پیروان ماتریدی , وی را القابی چون الشیخ الفقیه علم الهدی امام الهدی امام اهل سنت وامام المتکلمین توصیف کرده و برای وی شانی عظیم وجایگاهی رفیع قائلند.(3)

زمانی که محمدبن عبد الوهاب با حمایت و همدلی خاندان آل سعود وهابیت را بنا کرد مرکز ماتریدیان ترکیه عثمانی بود. از همان زمان روابط وهابیان با ماتریدیان به شدت خصمانه بوده است. وهابیان دیگر فرقه های اسلامی را لعن و تکفیر می کردند و به پیروان  آنها ناسزا میگفتند و در این زمینه میان ماتریدیان  واشعریان و شیعیان فرقی نمی نهادند . در مقابل ماتریدیان نیز هم صدا با دیگر فرقه ها  در رد وهابیت از هیچ تلاشی فرو گذار نکرده و همواره بر ساختگی بودن آن تاکید ورزیده اند.

وهابیان ماتریدیان را در شمار فرقه های بدعت گذار به شمار می آوردند.(4)

ودر برابر ,بزرگانی از علمای ماتریدیه نیز از همان آغاز ظهور وهابیت با آن به مخالفت برخاستند که شیخ الاسلام محمد زاهد کوثری(1296-1371) نمونه ای از این شخصیتهاست .چنان که وی به شدت با وهابیت  وجریان به اصطلاح سلفیه مبارزه می کرد و آنان را به شرک متهم می ساخت. وی حتی کتابی در رد کتاب نونیه ابن قیم نگاشته بود وآن را دوای درد شرک و وثنیت(وهابیت)می دانست.(5)

این نگرش به شدت خصمانه ,امروزه نیز میان وهابیان و ماتریدیان به چشم می خورد ,و در حقیقت جنگ عقیدتی میان آنهاهمچنان بر پاست.البته گفتنی است که در نیم قرن اخیر هیچ حکومت مقتدری از عقاید ماتریدیه دفاع وپشتیبانی نکرده است, بلکه در کشورهایی مانند ترکیه , هند و پاکستان دولت کاملا مخالف دین یا دست کم در دفاع از آن بی انگیزه است در برخی کشورها مانند افغانستان بوینی و هرزگوین و بسیاری از کشورهای آسیا میانه نیز یا دولتی وجود ندارد و مردم از بی نظمی و ناامنی وفقر رنج می برند یا دولتها هنوز قوام نیافته اند . اما برعکس وهابیت در نیم قرن گذشته از سوی دولت و حکومت سعودی به طور همه جانبه حمایت شده است .وهابیان در نیم قرن اخیر با سوء استفاده از وضع موجود ماتریدیان به تبلیغات گسترده میان آنها دست زده و به جای انگشت نهادن بر نقاط اختلافی , با استفاده از اشتراک نظرها  و با شعار بازگشت به سلف صالح , میکوشند عموم پیروان مکتب ماتریدی را به وهابیت جذب کنند. و مشکل کم بودن تعداد وهابیان را تا حدودی حل کنند. گروه های تبلیغی که در تمام کشورها وشهرهای حنفی ماتریدی به تبلیغ وهابیت می پردازند , بسیار پرشمار , ودر نوع خود بی سابقه اند.(6)

پی نوشت :

1-برای نمونه ,رک:شمس سلفی,الماتریدیة و موقفهم من توحید الاسماء والصفات

2-برای ملاحظه شرح حال وی,رجوع کنید به :ابومعین نسفی تبصرة الادلة ج 1, ص358-359 , عبدالقادر قرشی ,الجواهر المضیئة,ج 2,مدخل محمد بن ماتریدی, همان ج3,ص3660 رقم 1532

3-رک: ابو معین نسفی , تبصرة الادلة ج1ص358,359

4 -برای نمونه ,رک:شمس سلفی,الماتریدیة و موقفهم من توحید الاسماء والصفات

5-محمد زاهد, مقالاتن الکوثری, ص378-411

6-سید لطف الله جلالی,تاریخ وعقاید ماتریدیة ص 143