پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شفاعت، یکی از اصول مسلم اسلام است که همه طوایف و فرق اسلامی به پیروی از آیات قرآن و روایات، آن را پذیرفته‌اند. هر چند در نتیجه شفاعت با هم اختلاف نظر دارند. حقیقت شفاعت این است که انسان گرامی که در نزد خداوند از قرب و مقامی برخوردار است، از خدای متعال خواهان بخشودگی گناهان و یا ارتقای درجه انسانی دیگر گردد.
رسول گرامی فرمود: «اُعْطِیْتُ خَمْساً... وَاُعْطِیْتُ الشَّفاعَةَ فَادّخَرْتُ‌ها لاُِمَّتِی.[۱] پنج چیز به من ارزانی شد... و شفاعت به من عطا شد، پس آن را برای امت خود ذخیره نمودم».
محدودیت شفاعت
از دیدگاه قرآن، شفاعتِ مطلق و بدون قید و شرط مردود است. شفاعت در صورتی مؤثر می‌گردد که:
اولاً: شفیع از جانب خدا در شفاع مأذون باشد. تنها گروهی می‌توانند شفاعت نمایند که علاوه بر قرب معنوی به خدا، از جانب وی مأذون باشند. قرآن مجید در این مورد می‌فرماید: «لایَمْلِکُوْنَ الشّفاعَةَ إلاّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الْرَّحْمنِ عَهْداً [مریم/۸۷] مالک شفاعت نیست مگر کسی که نزد خدای رحمان، عهد دریافته باشد».
و در جای دیگر می‌فرماید: «یَوْمَئِذ لاتَنْفَعُ الشّفاعَةُ إلاّ مَنْ أذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَرَضِیَ لَهُ قَوْلاً [طه/۱۰۹] در روز رستاخیز، شفاعت کسی درباره دیگران سود نمی‌بخشد، مگر کسی که خدا به او اذن دهد و به گفتار وی راضی گردد».
ثانیاً: شخص مورد شفاعت نیز باید لیاقت فیض الهی را از طریق شفیع پیدا کند؛ یعنی رابطه ایمانی او با خدا و پیوند روحی وی با شفیع، گسسته نشود، بنابراین کافران که رابطه ایمانی با خداوند ندارند و برخی از مسلمانان گناهکار؛ مانند گروه بی‌نماز و آدم کش که فاقد پیوند روحی با شفیع هستند، مورد شفاعت قرار نمی‌گیرند. قرآن در مورد افراد بی‌نماز و منکران روز رستاخیز می‌فرماید: «فَما تَنْفَعهُمْ شَفاعَةٌ الشّافِعِیْنَ.[مدّثّر/۴۸] پس شفاعت شفیعان، به آنان سودی نمی‌بخشد». و درباره ستمگران می‌فرماید: «ما للظّالِمیِنَ مِنْ حَمیم وَلا شَفِیع یُطاعُ [مؤمن/۱۸] برای ستمگران هیچ خویشی و شفیعی، که شفاعت وی پذیرفته شود، نخواهد بود».
فلسفه شفاعت
شفاعت، بسان توبه، روزنه امیدی است برای کسانی که می‌توانند در نیمه راه ضلالت و معصیت، گناهان خویش را ترک کنند و از آن پس، باقیمانده عمر خود را در طاعت خدا سپری نمایند؛ زیرا انسان گناهکار هرگاه احساس کند که در شرایط محدودی (نه در هر شرایطی) می‌تواند به شفاعت شفیع، نایل گردد، سعی می‌کند که این حد را حفظ نماید و گام فرا‌تر ننهد.
نتیجه شفاعت
مفسران در نتیجه شفاعت، که آیا بخشودگی گناهان است و یا ارتقاء درجه، اختلاف نظر دارند ولی با توجه به فرموده پیامبر گرامی که: «شفاعت من، برای مرتکبان گناهان کبیره است» نظر نخست، روشن‌تر می‌گردد. «إنَّ شَفاعَتِی یَومَ الْقیامَةِ لاَِهْلِ الْکَبائِر مِنْ اُمَّتی.[۲] شفاعت من در روز رستاخیز، از آن کسانی از امت من است که مرتکب گناهان کبیره شده‌اند».

پی‌نوشت:
[۱]. مسند احمد، أحمد بن محمد بن حنبل، المحقق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون، الناشر: مؤسسة الرسالة الطبعة: الأولى، ۱۴۲۱ هـ ج ۱، ص ۳۰۱؛ صحیح بخاری، ج ۱، ص ۹۱، ط مصر.
[۲]. سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۵۸۳؛ مسند احمد، ج ۳، ص ۲۱۳؛ سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۵۳۷؛ سنن ترمذی، محمد بن عیسى، تحقیق وتعلیق: أحمد محمد شاکر، الناشر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی – مصر الطبعة: الثانیة، ۱۳۹۵ هـ - ۱۹۷۵ م ج ۴، ص ۴۵.