درویش: در خاتمه از این مطلب چشم نباید پوشید که همه استنباطات عقلى ما صددرصد با واقع تطبیق نمى کند و لذا رهبران صوفیّه بر عقل و منطق حکما مى خندند و آنان را سرزنش مى کنند.(1)
چون مبناى استدلال حکما عقل است و روى همین اساس بسیارى به بیراهه رفته اند، مولانا گوید:
                                               پاى استدلالیان چوبین بود
                                                                                              پاى چوبین سخت بى تمکین بود
و سنایى گوید:
                                                چند از عقل تُرّهات انگیز
                                                                                              چند از این طبع و چرخ رنگ آمیز
صفى علیشاه هم گفته و راه علم و ایمان را بیراهه دانسته است!
                                               آنان که به راه عقل و برهان رفتند
                                                                                              و آنان که به راه علم و ایمان رفتند
                                               آگاه نگشتند ز اسرار وجود
                                                                                              حیران به جهان شدند و حیران رفتند(2)
 خلاصه آنکه عرفا استدلالات فلاسفه را بى اساس دانسته و مبناى کار خود را «کشف و شهود» قرار دادند.
* * *
(1). تاریخ تصوّف، ص 7.
(2). عرفان الحق، ص 113.