پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ تشکیل حکومت در جامعه یک ضرورتی است که همه مردم به آن نیاز دارند، چون انسان طبیعتاً، موجودی اجتماعی است و برای برقراری عدالت و نظم در جامعه و نیز جلوگیری از هرج و مرج، نیاز به تشکیل دولت و حکومت در جامعه است. اما بنا بر آنچه از آیات قرآن استفاده می‌شود، از قبیل وجوب اطاعت از ولی امر، دستور حکم جهاد، وجوب اجرای حدود و احکام مربوط به عبادت و قضاوت و نمونه‌های دیگر، هم برپایی حکومت اسلامی در جامعه ضروری است و هم وجود یک رهبری که عالم و آگاه به همه احکام و مسائل مختلف حکومت باشد. بنابراین در هدایت و رهبری حکومت اسلامی، کسی جز پیامبران و امامان معصوم (علیهم‌السلام)، شایسته‌ی این مقام نیستند.
اما عده‌ای از افراد از جمله یوسف مردانی، شیخ فرقه صوفیه نعمت‌اللهیه، با تفسیر به رأی و عدم علم کافی نسبت به آیات قرآن در اظهار نظری جدید، وظیفه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را فقط تذکردادن بر مردم ‌دانسته و سلطنت و حکومت‌داری را از او نفی کرد. وی در این‌باره گفته است: «خدا در قرآن کریم به پیغمبر خطاب می‌کند: لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ[غاشیه/22] تو بر خلق من حق سلطنت و حکومت نداری، فَذَکِّر انَّما انتَ مُذکِّر[غاشیه/21] وظیفه تو فقط تذکر دادن است. اُمرا و رؤسای ممالک، راه دیگری می‌روند، هر چه هوس و شهوتشان اقتضا بکند. همین است که سراسر عالم جنگ و خونریزی است.»[1] در حالی که با توجه به تفاسیری که از این آیه نقل شده، منظور از عدم تسلط حضرت بر مردم، عدم اجبار کردن آنان برای ایمان آوردن است و اصلا بحثی از حکومت‌داری و عدم آن نیست تا بگوییم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حق سلطنت و حکومت بر مردم را ندارد. در یکی از تفاسیر، ذیل این آیه آمده است که: «آرى آفرينش آسمان و زمين و كوه‌ها و حيوانات نشان مى‌دهد كه اين عالم بى‌حساب نيست و آفرينش انسان نيز هدفى داشته ، اكنون كه چنين است آنها را با تذكرات خويش به اهداف خـلقـت و آفـريـنـش آشـنـاسـاز و در مـسـيـر تكامل، رهبر و راهنمايشان باش. البـتـه راه كـمـال در صـورتـى پـيـمـوده مـى‌شـود كـه بـا مـيـل و اراده و اختيار همراه باشد، و گرنه تكامل اجبارى سخنى بى‌مفهوم است، تو هرگز نمى‌توانى آنها را مجبور سازى و اگر هم مى‌توانستى فايده‌اى نداشت.»[2]
خداوند در قرآن یکی از عوامل و نشانه‌های حاکم و رهبر در حکومت اسلامی را، مخصوص کسی می‌داند که نماز را اقامه کرده، زکات می‌دهد و امر به معروف و نهی از منکر می‌کند. «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ[حج/41] آنان که اگر در زمین، قدرت و فرمان‌رواییشان دهیم، نماز را بپا داشته و زکات می‌دهند و به معروف امر می‌کنند و از منکر باز می‌دارند و فرجام امور به دست خداوند است.» تمکین، در این آیه به معنای برپایی حکومت و ولایت بر مردم است که بنا بر روایتی، این آیه در شأن اهلبیت (علیهم‌السلام) نازل شده است تا حق و عدالت را در جامعه بر پا بدارند. محمد بن العباس بعد از سه واسطه از امام کاظم (علیه‌السلام) نقل می‌کندکه فرمود: روزى نزد پدرم در مسجد نشسته بودم، مردى آمد و مقابل پدرم ایستاد و گفت: یابن رسول الله، به این آیه از قرآن توجه نمودم و آن را از جابر بن یزید سؤال کردم، مرا راهنمایی کرد که خدمت شما برسم و از شما پرسش نمایم. حضرت فرمود: این آیه درباره ما اهلبیت (علیهم‌السلام) نازل گردیده است.[3]
بنابراین علاوه بر آیات و روایات مختلف در زمینه‌ی تشکیل حکومت اسلامی، سیره‌ی عملی پیشوایان اسلام، همچون پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، امام علی و امام حسن (علیهم‌السلام) نیز، گواه و مؤیّدی بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی است.

پی‌نوشت:
[1]. سخنرانی یوسف مردانی، 26/10/96.
[2]. مکارم شیرازی ، ناصر و دیگران ، تفسیر نمونه، چاپ سی و سوم، تهران ، دارالکتب الاسلامیه، ج26، ص427.
[3]. بحرانی، سید هاشم، البرهان في تفسير القرآن، تهران، نشر مؤسسة البعثة، چاپ اول، ج3، ص892.