پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- حسن بصری (110-21 هجری قمری) و رابعه عدویه (متوفی 135 هجری قمری) از مشاهیر صوفیه قرن اول و دوم بودند. حسن بصری که آوازه‌ای بلند در میان صوفیه دارد، در نقل داستانی مورد طعن رابعه عدویه واقع شده و رابعه به او می فهماند که زهد و سلوک تو آنچنان که باید سود نمی‌بخشد. در داستانی که حکایت از پاسخ رابعه به حسن بصری دارد، آمده است: «به رابعه گفتند حسن بصری می‌گوید که اگر یک نَفَس در بهشت از دیدار حق محروم مانم، از این فراغ چنان ناله سر دهم و گریه کنم که همه بهشتیان بر من رحمت فرستند. رابعه در جواب او می‌گوید: این کار نیکویی است. اما اگر حال حسن آنچنان است که در دنیا یک نَفَس از حق غافل می‌ماند، همین ماتم و گریه برایش حاصل می‌شد، نشانه آن است که در آخرت نیز آنچنان خواهد بود که می‌گوید. ولی اگر در دنیا چنین نیست، در آخرت هم آنچنان نخواهد شد.»[عطار نیشابوری فرید الدین محمد، تذکره الاولیاء، مصحح استعلامی محمد، زوار، 1391، چاپ بیست و سوم، ص 68] جواب رابعه عدویه نشان‌دهنده آن است که حسن بصری آنچنان خود را به مردم نشان می‌داده، نبوده است و به بسیاری از مسائل سلوکی تظاهر می‌کرده است.

پی‌نوشت:
عطار نیشابوری فرید الدین محمد، تذکره الاولیاء، مصحح استعلامی محمد، زوار، 1391، چاپ بیست و سوم، ص 68