پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- بنا بر نظر برخی که معتقد هستند منشا تصوف، زهد افراطی گروهی در صدر اسلام بوده است، صوفیه در صدر اسلام بصورت فردی به سیر و سلوک می‌پرداختند و در آن عصر خبری از طریقت‌های صوفیه نبود. به همین دلیل از جنبه علمی و تعبد و زهد چیزی از مباحث نظری و مجادلات علمی که به تدریج تصوف را به شکل طریقه خاصی، مانند متکلمین و فلاسفه درآورد، در میان نبود.

از همین رو بزرگان صوفیه قدیم نیز در کلام خود به این مساله اشاراتی داشته‌اند. مثلا ابوالحسین نوری گفته: «تصوف نه رسوم است و نه علوم، لیکن اخلاقی است؛ یعنی اگر رسم بود به مجاهده به دست می‌آمد و اگر علم بود، به تعلیم حاصل می‌شد. بلکه اخلاقی است که تخلقوا به اخلاق الله و به خلق خدا بیرون آمدن، نه به رسوم دست دهد نه به علوم.»[تذکره، ص 413] و در همین رابطه ابن رویم گفته: «تصوف ایستادن است بر افعال حسن.»[همان، ص 423] در این صورت در ابتدا تصوف با تکیه به زهد فردی آغاز شد و خبری از طریقت نبود. اما با گذشت زمان صوفیه گرد مشایخ حلقه زدند و به تبع آن طریقه‌های صوفیه با آداب و رسوم مختلف پدید آمد.

پی‌نوشت:

فرید الدین محمد عطار نیشابوری، تذکره الاولیاء، مصحح استعلامی محمد، زوار، تهران، 1391، صص 413 و 423