پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- قلندریه و ملامتیه دو فرقه از فرقه‌های صوفیه هستند که شباهت‌های زیادی با هم دارند. برخی فرقه قلندریه را از ملامتیه می‌دانند اما برخی دیگر تفاوت‌هایی جزئی برای این دو فرقه قائل هستند. مثلا اگر ملامتیه در پنهان کردن اعمال خیر می‌کوشیدند، قلندریه در اعمال و گفتار و هیئت ظاهر، در تخریب عادات، همت می‌کردند.[نفحات الانس، صص 310 و 311] فرق میان ملامتی و قلندری در عوارف المعارف چنین آمده است: «فرق میان ملامتی و قلندری آن باشد که ملامتی در پنهان داشتن عبادت کوشد و قلندر در خرق عادات و ملامتی در همه خیرات و طاعات سعی نماید و زیادتی مرتبه خود را در آن بیند، اما از چشم خلق مخفی و پوشیده می‌دارد و حرکات و سکنات ایشان همچنان باشد که حرکات و سکنات عوام تا هیچ کس بر اعمال و احوال ایشان اطلاع نیابند و قلندری آن باشد که احساس ظاهر نگه ندارد و ذوق دل سرمایه خود ساخته باشد.[کیمیای سعادت، ج 2، صص 257-265] بنابراین ملامتیه در پنهان کردن اعمال خیر خود اصرار داشته ولی قلندریه اینگونه رفتار می‌کردند که گویی این طایفه بویی از دین نبرده و علاوه بر پنهان کردن همه اعمال خیر خود، کاری می‌کردند که مورد انزجار و نفرت مردم قرار بگیرند!

پی‌نوشت:
جامی عبدالرحمن، نفحات الانس، اطلاعات، تهران، 1370، صص 310 و 311
غزالی محمد، کیمیای سعادت، علمی فرهنگی، تهران، 1361، ج 2، صص 257-265